Próbowaliście kiedyś znaleźć szczegółowe zasady, dotyczące trybu rozkazującego w polskim? Jeśli tak, to na pewno wiecie, że to nie tak łatwo je znaleźć. Zazwyczaj są to ogólne reguły, mnóstwo wyjątków i jeszcze więcej wątpliwości. Ale po co istnieje ta strona? Żeby rozwiązać ten problem!

Have you ever tried to find detailed rules for indicative in Polish? If you have, you will know that it’s not easy to find them. Usually these are basic rules, a long list of exceptions and the doubts that come with them. But what does this website exist for? To solve this problem!

Oto szczegółowy zbiór zasad, przykładów i ważniejszych wyjątków dotyczących trybu rozkazującego. W ich analizie pomógł mi Mateusz Demianiuk, założyciel bezpłatnego serwisu lekcja.online. Znajdziecie tam wiele materiałów gramatycznych i leksykalnych, przygotowanych przeze mnie i Mateusza.

Here is a detailed set of rules, examples and important exceptions for indicative. In analysing them I was helped by Mateusz Demianiuk, the creator of a free website called lekcja.online. You can find there a lot of grammar and vocabulary materials which were prepared by Mateusz and me.

Na początku chcę zwrócić waszą uwagę na fakt, że w trybie rozkazującym nie ma formy dla pierwszej osoby liczby pojedynczej. Oprócz tego, dla trzeciej osoby liczby pojedynczej i mnogiej my po prostu dodajemy słowo “niech” do form czasu teraźniejszego:

on pracuje – niech on pracuje!

on robi – niech on robi!

oni pracują – niech oni pracują!

oni robią – niech oni robią!

To begin with, I would like to point out that in indicative there are no forms for the first person singular. What’s more, for the third person singular and plural we simply add the word “niech” to forms of present tense:

on pracuje – niech on pracuje!

On robi – niech on robi!

Oni pracują – niech oni pracują!

Oni robią – niech oni robią!

W gruncie rzeczy, jedyna forma, którą musicie zapamiętać – to forma drugiej osoby liczby pojedynczej. Potem do niej dodaje się końcówkę -my dla pierwszej osoby liczby mnogiej i -cie dla drugiej osoby liczby mnogiej.

A teraz spójrzmy, jak powstają formy drugiej osoby liczby pojedynczej.

1. Jednosylabowe czasowniki zmieniają końcówkę -ć na -j:

pić – pij

myć – myj

dać – daj

wyć – wyj

bić – bij

żyć – żyj

bić – bij

kryć – kryj

mieć – miej

kryć – kryj

Wyjątkami są najczęściej jednosylabowe czasowniki z końcówką -ać lub -ąć:

być – bądź

spać – śpij

stać – stój

wstać – wstań

bać się – bój się

lać – lej

brać – bierz

ciąć – tnij

kląć – klnij

wziąć – weź

piąć – pnij

In fact, the only form that you need to memorise is the form of the second person singular. Then we add to it the ending -my for the first person plural and -cie for the second person plural.

Now let’s see how the forms of the second person singular are being created.

1. One-syllable words change their ending -ć into -j:

pić – pij

myć – myj

dać – daj

wyć – wyj

bić – bij

żyć – żyj

bić – bij

kryć – kryj

mieć – miej

kryć – kryj

The exceptions are usually one-syllable verbs with the ending -ać or -ąć:

być – bądź

spać – śpij

stać – stój

wstać – wstań

bać się – bój się

lać – lej

brać – bierz

ciąć – tnij

kląć – klnij

wziąć – weź

piąć – pnij

Zwróćcie uwagę, że najważniejsza jest podstawowa, najkrótsza forma czasownika i jej forma trybu rozkazującego. Jeśli można do niej dodać przyrostek i w ten sposób stworzyć czasownik dwusylabowy, wówczas forma trybu rozkazującego będzie się składać z formy podstawowego czasownika, z dodaną przystawką. Inaczej mówiąc, taki czasownik będzie się zachowywać, jak jednosylabowy z przedrostkiem, a nie jak typowy dwusylabowy. Na przykład:

Make note that the most important form is the basic, the shortest one and its indicative form. If you can add a prefix to it and by that create a two-syllable verb, the indicative form will consist of the basic form with the added prefix. In other words such a verb will behave like a one-syllable verb with a prefix and not like a typical two-syllable verb. For example:

 

bić – bij	zabić – zabij	odbić – odbij
dać – daj	oddać – oddaj	wydać – wydaj
myć – myj	umyć – umyj	odmyć – odmyj
brać – bierz	zabrać – zabierz	wybrać – wybierz

2. Dłuższe czasowniki zakończone na -ać zmieniają końcówkę na -aj:

dawać – dawaj;  wydawać – wydawaj;  oddawać – oddaj

trzymać – trzymaj;  wytrzymać – wytrzymaj;  zatrzymać – zatrzymaj

słuchać – słuchaj;  wysłuchać – wysłuchaj;  dosłuchać – dosłuchaj

wstawać – wstawaj

ufać – ufaj

uważać – uważaj

oglądać – oglądaj

ubierać się – ubieraj się

wyjątki:

jechać – jedź;  odjechać – odjedź;  wyjechać – wyjedź

pisać – pisz;  napisać – napisz;  przepisać – przepisz

stać – stój

wkładać – włóż

płakać – płacz

pisać – pisz

klaskać – klaszcz

skakać – skacz

lizać – liż

wiązać – wiąż

zebrać – zbierz

ubrać się – ubierz się

2. Longer verbs ending with -ać change their ending into -aj:

dawać – dawaj;  wydawać – wydawaj;  oddawać – oddaj

trzymać – trzymaj;  wytrzymać – wytrzymaj;  zatrzymać – zatrzymaj

słuchać – słuchaj;  wysłuchać – wysłuchaj;  dosłuchać – dosłuchaj

wstawać – wstawaj

ufać – ufaj

uważać – uważaj

oglądać – oglądaj

ubierać się – ubieraj się

exceptions:

jechać – jedź;  odjechać – odjedź;  wyjechać – wyjedź

pisać – pisz;  napisać – napisz;  przepisać – przepisz

stać – stój

wkładać – włóż

płakać – płacz

pisać – pisz

klaskać – klaszcz

skakać – skacz

lizać – liż

wiązać – wiąż

zebrać – zbierz

ubrać się – ubierz się

3. Czasowniki zakończone na -ować i długie czasowniki zakończone na -ywać (co najmniej 3 sylaby) przybierają końcówkę -uj. Dwusylabowe czasowniki zakończone na -ywać zachowują się, jak czasowniki z drugiej grupy (końcówki na -ać).

gotować – gotuj;  przygotować – przygotuj;  zagotować – zagotuj

pracować – pracuj;  zapracować – zapracuj;  wypracować – wypracuj

budować – buduj;  zbudować – zbuduj;  wybudować – wybuduj

kupować – kupuj

świętować – świętuj

zapamiętywać – zapamiętuj

zapisywać – zapisuj

okłamywać – okłamuj

zgadywać – zgaduj

3. The verbs ending with -ować and long verbs ending with -ywać (minimum 3 syllables) get the ending -uj. 2-syllable verbs, ending with -ywać behave like the verbs from the second group (the ending -ać).

gotować – gotuj;  przygotować – przygotuj;  zagotować – zagotuj

pracować – pracuj;  zapracować – zapracuj;  wypracować – wypracuj

budować – buduj;  zbudować – zbuduj;  wybudować – wybuduj

kupować – kupuj

świętować – świętuj

zapamiętywać – zapamiętuj

zapisywać – zapisuj

okłamywać – okłamuj

zgadywać – zgaduj

4. Większość czasowników dwusylabowych zakończonych na -ić odrzuca końcówkę i czasami podlega nieznacznym alternacjom korzeniowym:

robić – rób;  zrobić – zrób;  przerobić – przerób

kroić – krój; pokroić – pokrój; przekroić – przekrój

mówić – mów;  umówić – umów;  zamówić – zamów

chodzić – chodź;  wychodzić – wychodź;  przechodzić – przechodź

kupić – kup;  odkupić – odkup;  wykupić – wykup

dzwonić – dzwoń;  zadzwonić – zadzwoń;  oddzwonić – oddzwoń

gonić – goń;  dogonić – dogoń;  wygonić – wygoń

nosić – noś;  donosić – donoś;  odnosić – odnoś

ranić – rań;  zranić – zrań

budzić – budź

rozgościć się – rozgość się

pędzić – pędź

brudzić – brudź

4. Most of two-syllable verbs which are ended with -ić lose their ending and they sometimes undergo some minor changes in the core:

robić – rób;  zrobić – zrób;  przerobić – przerób

kroić – krój; pokroić – pokrój; przekroić – przekrój

mówić – mów;  umówić – umów;  zamówić – zamów

chodzić – chodź;  wychodzić – wychodź;  przechodzić – przechodź

kupić – kup;  odkupić – odkup;  wykupić – wykup

dzwonić – dzwoń;  zadzwonić – zadzwoń;  oddzwonić – oddzwoń

gonić – goń;  dogonić – dogoń;  wygonić – wygoń

nosić – noś;  donosić – donoś;  odnosić – odnoś

ranić – rań;  zranić – zrań

budzić – budź

rozgościć się – rozgość się

pędzić – pędź

brudzić – brudź

5. czasowniki dwusylabowe i dłuższe zakończone na -eć tracą końcówkę:

wiedzieć – wiedz,  powiedzieć – powiedz

siedzieć – siedź

leżeć – leż

lecieć – leć

patrzeć – patrz

krzyczeć – krzycz

wyjątki:

obejrzeć – obejrzyj

przterzeć – przetrzyj

kaszleć – kaszlnij

5. Two-syllable and longer words ending with -eć lose their ending:

wiedzieć – wiedz,  powiedzieć – powiedz

siedzieć – siedź

leżeć – leż

lecieć – leć

patrzeć – patrz

krzyczeć – krzycz

exceptions:

obejrzeć – obejrzyj

przterzeć – przetrzyj

kaszleć – kaszlnij

6. Czasowniki dwusylabowe i dłuższe z końcówką -yć i z korzeniem kończącym się na twarde -cz, -sz, -rz, -ż, tracą końcówkę -yć:

liczyć – licz

uczyć – ucz

leczyć – lecz

ważyć – waż zważyć – zważ

uderzyć – uderz

ćwiczyć – ćwiczyć

zauważyć – zauważ

walczyć – walcz

wręczyć – wręcz

zaskoczyć – zaskocz

ruszyć – rusz

suszyć – susz

stworzyć – stwórz

ułożyć – ułóż

6. Two-syllable and longer verbs ending with -yć and with a core which ends with hard -cz, -sz, -rz, -ż lose their ending -yć:

liczyć – licz

uczyć – ucz

leczyć – lecz

ważyć – waż zważyć – zważ

uderzyć – uderz

ćwiczyć – ćwiczyć

zauważyć – zauważ

walczyć – walcz

wręczyć – wręcz

zaskoczyć – zaskocz

ruszyć – rusz

suszyć – susz

stworzyć – stwórz

ułożyć – ułóż

7. czasowniki dwusylabowe i dłuższe z końcówką -ąć zmieniają ją na -ij:

chudnąć – chudnij

ciągnąć – ciągnij

krzyknąć – krzyknij

chrząknąć – chrząknij

przecisnąć – przeciśnij

rosnąć – rośnij

pragnąć – pragnij

wyjątki:

płynąć – płyń

stanąć – stań

7. Two-syllable and longer verbs with the ending -ąć change it into -ij:

chudnąć – chudnij

ciągnąć – ciągnij

krzyknąć – krzyknij

chrząknąć – chrząknij

przecisnąć – przeciśnij

rosnąć – rośnij

pragnąć – pragnij

exceptions:

płynąć – płyń

stanąć – stań

8. czasowniki zakończone na -ść i -źć nie mają wspólnego paradygmatu zmiany formy, dlatego najlepiej wypisać i zapamiętać najważniejsze z nich:

iść – idź

wejść – wejdź

kłaść – kładź

jeść – jedz

nieść – nieś

wsiąść – wsiądź

usiąść – usiądź

gryźć – gryź

pleść – pleć

gnieść – gnieć

kraść – kradnij

znaleźć – znajdź

8. The verbs which end with -ść and -źć don’t have a common paradigm of form changes, so the best option is to list and memorise the most important ones of them:

iść – idź

wejść – wejdź

kłaść – kładź

jeść – jedz

nieść – nieś

wsiąść – wsiądź

usiąść – usiądź

gryźć – gryź

pleść – pleć

gnieść – gnieć

kraść – kradnij

znaleźć – znajdź

Proponuję teraz utrwalić wszystkie poznane zasady! Postanowiłam się z wami podzielić dwoma przepisami kulinarnymi na najbardziej tradycyjne dania mojego rodzinnego regionu, Śląska. Zastanówcie się, analizujcie zasady, uzupełniajcie luki, a po skończeniu ćwiczenia gotujcie i jedzcie! Smacznego! 🙂

Now I suggest that you memorise all the learned rules! I decided to share with you two recipes of the most traditional dishes of my native region, Silesia. Think, analyse the rules, fill in the gaps and after finishing the exercise – cook and eat! Enjoy!

ROLADA ŚLĄSKA

KLUSKI ŚLĄSKIE